Oppervlaktewater

Oppervlaktewater is gedefinieerd als ‘binnenwateren, met uitzondering van grondwater’ (bron: Integraal Waterbeleid). Met andere woorden is oppervlaktewater een verzamelnaam voor alle water uit grachten, sloten, kanalen en rivieren. Water uit een vijver die niet gevoed wordt door een beek of een gracht valt onder ondiep grondwater en is dus geen oppervlaktewater.

Bij oppervlaktewater kan er onderscheid gemaakt worden tussen bevaarbare en onbevaarbare waterlopen.

De bevaarbare waterlopen worden beheerd door de Vlaamse Waterweg.

De onbevaarbare waterlopen in Vlaanderen worden beheerd door verschillende instanties. Wie de waterloop beheert, hangt af van de categorie van de waterloop.

• Onbevaarbare waterlopen van categorie 1 worden beheerd door de (Vlaamse Milieu Maatschappij).
• Onbevaarbare waterlopen van categorie 2 worden beheerd door de provincie.
• Onbevaarbare waterlopen van categorie 3 worden beheerd door de gemeente.
• Soms is een 'polder of watering' beheerder, in dat geval is het beheer van de waterlopen van categorie 2 en 3 én de grachten de taak van het bestuur van de polder of waterring.

• Niet-geklasseerde waterlopen:
  • baangrachten langs gemeentewegen worden beheerd door de gemeente
  • baangrachten langs gewestwegen en snelwegen in Vlaanderen worden beheerd door het Agentschap voor Wegen en Verkeer
  • andere niet-geklasseerde waterlopen en privégrachten worden beheerd door de eigenaar van het aangrenzende perceel. Alleen als het gaat om ‘publieke grachten’, neemt de gemeente of de polder of watering, het beheer ervan op zich, zonder het eigendom ervan over te kopen.

U kunt op de online kaart van de waterlopen in Vlaanderen zelf opzoeken

• of een waterloop een ‘bevaarbare’ of ‘onbevaarbare’ waterloop is
• wie de beheerder van de waterloop is
• onder welke categorie een waterloop valt.

Indien er voldoende kwalitatief oppervlaktewater aanwezig is, kan dit water voor allerlei toepassingen gebruikt worden. Dergelijk water wordt vaak aangewend bij het vullen van spuittoestellen, weidepompen (drinkwater dieren) en irrigatie van teelten

Kwantiteit

De hoeveelheid beschikbaar oppervlaktewater is erg variabel. Veelal is de beschikbaarheid het laagst in de perioden waarin het verbruik het hoogst is (bv. in warme zomermaanden). In extreem droge periodes kan de vraag boven het aanbod uitstijgen. In dat geval kan de waterbeheerder het gebruik van het oppervlaktewater uit de waterlopen beperkten of tijdelijk verbieden.

Kwaliteit

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) monitort de kwaliteit van het oppervlaktewater in Vlaanderen. De resultaten van de daarvoor uitgevoerde metingen zijn hier terug te vinden. De waterkwaliteit alsook de samenstelling van grondwater kan heel variabel zijn. Deze meetreeksen kunnen een idee geven over de stabiliteit van de waterkwaliteit. Deze kan immers door veel factoren (negatief) beïnvloed worden. Woonkernen, afvalwaterlozingen door bedrijven en springtij zijn de belangrijkste parameters waardoor de oppervlaktewaterkwaliteit kan wisselen. Vervuiling kan optreden als oppervlakkig afstromend water meststoffen of gewasbeschermingsmiddelen bevat.

De waterkwaliteit van het oppervlaktewater in Vlaanderen is over het algemeen niet zo goed, waardoor vaak een waterbehandeling [LB1] nodig is voorafgaand aan gebruik voor (hoogwaardige) toepassingen. De kosten voor zo’n opwaardering kunnen snel oplopen.

Enkel bij de captatie van oppervlaktewater uit bevaarbare waterlopen waarbij meer dan 500 m³ per jaar onttrokken wordt, dient een kostprijs betaald te worden.
Onttrekken van water uit onbevaarbare waterlopen is gratis, maar voor het gebruik van oppervlaktewater moet wel een heffing op de waterverontreiniging worden betaald. Die heffing varieert naargelang de sector waarvoor dit water wordt gebruikt.

• Aanvragen onder 500m³/jaar = gratis
• Vergunningen boven 500m³/jaar is afhankelijk van het onttrokken volume:

Tabel: de jaarlijkse retributie op de captatie van oppervlaktewater uit bevaarbare waterlopen, kanalen en havens (tarieven op 01.01.2025). De bedragen zijn exclusief btw en worden jaarlijks gekoppeld aan schommelingen van het indexcijfer van consumptieprijzen (Vlaamse Waterweg)

Wilt u water uit een waterloop gebruiken? Voor watercaptatie uit bevaarbare waterlopen (kanalen of rivieren) is een melding of een vergunning verplicht. Ook voor wateronttrekking uit onbevaarbare waterlopen moet u dat melden, of een machtiging aanvragen.

Bevaarbare waterlopen

Voor bevaarbare waterlopen (kanalen en rivieren) geldt:

• Bij watervang van minder dan 500 m³ per jaar volstaat een melding via het e-loket van de Vlaamse Waterweg. Deze melding dient wel jaarlijks herhaald te worden.
• Bij watervang vanaf 500 m³ per jaar moet je een vergunning aanvragen via het e-loket van de Vlaamse Waterweg.
• Er zijn vaste punten aangeduid langs de waterwegen waar captatie toegelaten is. Mobiele watercaptaties moeten verplicht vanop deze locaties gebeuren. Voor aangelanden (i.e. eigenaars van onroerend goed, rechtstreeks palend aan de waterloop) geldt een uitzondering. De locaties van deze watercaptatiepunten vind je op de website van de Vlaamse Waterweg.

Onbevaarbare waterlopen

In kleine, ecologisch zeer kwetsbare waterlopen is een permanent verbod op wateronttrekkingen van toepassing.

• Wie water wil onttrekken uit een onbevaarbare waterloop of publieke gracht, moet dit melden aan de waterloopbeheerder.
• Voor een permanente toelating moet u een machtiging aanvragen.

Wie water wil onttrekken uit onbevaarbare waterlopen of publieke grachten, moet dit online melden aan de waterloopbeheerder via het e-loket van de Vlaamse overheid. Op dit loket kan je terecht voor onttrekking in alle onbevaarbare waterlopen en publieke grachten, dus zowel beheerd door de gemeentes als door de polders en wateringen, de provincies en de VMM. Na selectie van de waterloop wordt de melding automatisch bezorgd aan de bevoegde waterbeheerder.

Wie een permanente toelating wil voor onttrekken van water uit een onbevaarbare waterloop, moet online een machtiging aanvragen bij de waterloopbeheerder.

Waar water onttrekken?

Voor onbevaarbare waterlopen geldt dat als jouw onroerend goed rechtstreeks aan de onbevaarbare waterloop of publieke gracht paalt (je bent dan aangelande), je water mag onttrekken uit deze waterloop. Ben je geen aangelande (je bent dus geen gebruiker van een terrein gelegen aan de waterloop of gracht)? Dan kan je enkel onttrekken vanaf de openbare weg, of je moet een overeenkomst aangaan met een aangelande.

Wat moet je melden?

• In het e-loket geef je aan waar je water zal onttrekken. Dit kan vanaf een eigen perceel, als je aangelande bent, langs de openbare weg of van een perceel van een derde als je hiervoor een toelating hebt;
• Geef aan of je voor onttrekking via een haspel of voor een mobiele waterton opteert;
• Hoeveel water je denkt te onttrekken;
• En waarvoor je het water zal benutten.>

Als de gegevens volledig zijn, krijg je ten laatste 48u na de aanvraag je onttrekkingsticket met daarin alle info. Ten laatste 15 dagen na het verlopen van het onttrekkingsticket moet je de onttrokken hoeveelheden doorgeven.

Wanneer niet melden?

Water onttrekken is enkel nog toegelaten wanneer het gemeld is en bijgevolg over een onttrekkingsticket beschikt. Enkel voor volgende onttrekkingen is geen onttrekkingsticket vereist:

• Weidepompen om dieren te drenken;
• Vullen van spuittoestellen om gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken, op voorwaarde dat de gebruiker van de toestellen dusdanig te werk gaat dat er geen risico op puntverontreiniging is;
• Vullen van een water- of aalton van maximaal 10 m³
• Zonnepompen voor weidevogels en de pompen voor veedrinkpoelen.

Voorwaarden

• Als je water onttrekt uit onbevaarbare waterlopen en publieke grachten, moet je altijd op duurzame wijze omgaan met het onttrokken water en het water rationeel gebruiken
• Je zorgt er steeds voor dat de onttrekking geen schade aan derden veroorzaakt
• Bij onttrekking van water moet u een verzegelde debietmeter voorzien, dat het totale volume onttrokken water vastlegt. Een debietmeter is niet verplicht als de onttrekking op jaarbasis minder dan 500 m³ bedraagt en het gaat over:
  • een onttrekking bestaande uit een weidepomp om dieren te drenken;
  • een onttrekking om een spuittoestel te vullen om gewasbeschermingsmiddelen te gebruiken;
  • een onttrekking om een water- of aalton van maximaal 10 m³ te vullen;
  • een onttrekking met behulp van een pomp om een of meerdere haspels te voeden met een effectief debiet kleiner dan 10 m³ per uur. Indien de pomp meerdere haspels voedt, telt het effectief debiet van de gezamenlijke haspels;
  • zonnepompen voor weidevogels en pompen voor veedrinkpoelen.

Wat bij een verbod of calamiteit?

De gouverneur kan een tijdelijk of permanent onttrekkingsbeperking of -verbod instellen. Heb je een onttrekkingsticket op het moment dat een verbod ingesteld wordt? Dan zal je hierover geïnformeerd worden. Dankzij het registratiesysteem kan de waterbeheerder je ook informeren bij calamiteiten.

Waar er een onttrekkingsverbod geldt, kun je raadplegen in het e-loket of op de kaart met onttrekkingszones. Wanneer er in de zomerperiodes extra onttrekkingsverboden ingesteld worden, wordt de kaart meteen geactualiseerd.